„Reduta Ordona” Adama Mickiewicza – co musisz wiedzieć przed egzaminem ósmoklasisty?
Przygotowujesz się do egzaminu ósmoklasisty z języka polskiego i wiesz, że „Reduta Ordona” to jedna z tych lektur, które mogą się pojawić w arkuszu? Masz rację – ten wiersz Adama Mickiewicza regularnie wraca na egzaminach, a pytania z nim związane potrafią zaskoczyć nawet dobrze przygotowanych uczniów. Czego możesz się spodziewać? Jakie zagadnienia warto powtórzyć? No i kim właściwie był ten Ordon?
Spokojnie, przygotowałem dla Ciebie wszystko, co powinieneś wiedzieć o tej lekturze obowiązkowej przed egzaminem. Bez zbędnego teoretyzowania, za to z praktycznymi wskazówkami, które pomogą Ci zdobyć cenne punkty.
Informacje o utworze Adama Mickiewicza
Kim był Ordon i dlaczego Mickiewicz napisał o nim wiersz?
Zacznijmy od podstaw. Julian Konstanty Ordon to postać autentyczna – był oficerem artylerii podczas powstania listopadowego. Dowodził redutą (czyli umocnionym stanowiskiem obronnym) nr 54 podczas obrony Warszawy przed Rosjanami we wrześniu 1831 roku.
Ciekawostka, która może Ci się przydać na egzaminie: w przeciwieństwie do tego, co sugeruje wiersz, Ordon wcale nie zginął podczas wysadzenia reduty! Przeżył i zmarł dopiero w 1887 roku we Florencji. Ale Mickiewicz o tym nie wiedział – napisał swój utwór na podstawie relacji przyjaciela, Stefana Garczyńskiego, który brał udział w powstaniu listopadowym.
Sam wiersz powstał w 1832 roku, gdy Mickiewicz przebywał w Dreźnie. Był to okres po klęsce powstania, gdy poeta, jak wielu Polaków, musiał żyć na emigracji. Stąd też emocjonalny, patriotyczny wydźwięk utworu – Mickiewicz chciał podtrzymać ducha narodowego, pokazując heroizm polskich powstańców.
O czym właściwie jest „Reduta Ordona”?
Wiersz opowiada o ostatnich chwilach obrony Warszawy podczas powstania listopadowego. Konkretnie mowa o reducie nr 54, którą dowodził wspomniany już Julian Konstanty Ordon. Według utworu, gdy Rosjanie zdobywają redutę, Ordon podejmuje dramatyczną decyzję o wysadzeniu składu amunicji – ginie on sam, polscy żołnierze, ale również wielu Rosjan.
W rzeczywistości reduta rzeczywiście została wysadzona, ale Ordon przeżył. Jednak Mickiewiczowi nie chodziło o wierne odtworzenie faktów historycznych, ale o stworzenie symbolu patriotycznego poświęcenia. I to mu się udało – „Reduta Ordona” stała się jednym z najbardziej rozpoznawalnych utworów patriotycznych w polskiej literaturze.
Zapamiętaj: dla egzaminatora ważniejsza będzie Twoja znajomość utworu Mickiewicza niż faktów historycznych, które stoją za tą historią.
Forma utworu – co trzeba wiedzieć?
„Reduta Ordona” to utwór liryczny, a dokładniej – poemat. Ma charakter epicki (opowiada historię) i liryczny (wyraża emocje). Narrator nie jest bezpośrednim uczestnikiem wydarzeń, ale poznaje je z relacji naocznego świadka – żołnierza, który walczył w powstaniu. Widziałem ich wodza – to przykład perspektywy naocznego świadka w utworze.
Mickiewicz zastosował tu ciekawy zabieg – opowieść o obronie reduty jest włożona w usta uczestnika tych wydarzeń. Dzięki temu relacja jest bardzo żywa, pełna emocji, jakbyśmy słuchali kogoś, kto właśnie wrócił z pola bitwy. Tyle prędkich słów gniewne usta 0/1, tyle przejdzie uczuć przez duszę – te fragmenty oddają emocjonalny charakter opowieści.
Ten utwór ma również wyraźny rytm, który czasem przypomina odgłosy bitwy. Mickiewicz używa wielu środków stylistycznych, które oddają dynamikę walki. Zwróć uwagę na liczne metafory, porównania, personifikacje i inne środki, które pojawiają się w wierszu. To ulubione tematy pytań egzaminacyjnych!
Najważniejsze cytaty, które mogą pojawić się na egzaminie
Znając „Redutę Ordona”, powinieneś umieć rozpoznać i zinterpretować kilka kluczowych cytatów. Oto te, które najczęściej pojawiają się w arkuszach:
„Nam strzelać nie kazano. – Wstąpiłem na działo I spojrzałem na pole; dwieście armat grzmiało.”
To początek utworu. Narrator wchodzi na działo, by zobaczyć pole bitwy. Widzi ogromną dysproporcję sił – dwieście rosyjskich armat przeciwko sześciu polskim.
„Sześć tylko miała harmat. – Wiesz, co to jest reduta? Reduta Ordona? – Tam był major, dowódca, Tam – i mój brat.”
Ten fragment pokazuje, jak niewielkie były polskie siły (zaledwie sześć armat), ale jednocześnie jak ważne było to miejsce dla narratora – walczył tam jego brat.
„Warszawa jedna twojej mocy się urąga, Podnosi na cię rękę i koronę ściąga, Koronę Kazimierzów, Chrobrych z twojej głowy, Boś ją ukradł i skrwawił, synu Wasilowy!”
To fragment, w którym narrator bezpośrednio zwraca się do cara Rosji, oskarżając go o kradzież polskiej korony i przelewanie polskiej krwi. Warto pamiętać, że car Mikołaj I był synem Pawła I, ale Mickiewicz celowo nazywa go „synem Wasilowym”, nawiązując do Wasyla, co miało podkreślić jego obce, wrogie pochodzenie.
„Gdzież jest król, co na rzezie tłumy te wyprawia? Czy dzieli ich odwagę, czy pierś sam nadstawia? Nie, on siedzi o pięćset mil na swej stolicy.”
To krytyka cara, który wysyła ludzi na śmierć, siedząc bezpiecznie z dala od pola bitwy. Mickiewicz podkreśla tchórzostwo władcy i jego obojętność na cierpienie żołnierzy.
Jak określić Ordona? Cechy bohatera, które warto znać
Julian Konstanty Ordon jest przedstawiony jako bohater, patriota, człowiek odważny i zdeterminowany. Gotów jest poświęcić własne życie dla ojczyzny. Jest symbolem heroicznego oporu Polaków przeciwko rosyjskiemu zaborcy.
Pamiętaj, że w utworze Ordon nie wypowiada ani jednego słowa! To o nim się mówi, a nie on sam przemawia. Mimo to, staje się symbolem polskiego bohaterstwa i poświęcenia. Jego decyzja o wysadzeniu reduty jest ukazana jako świadomy wybór patrioty, który woli zginąć, niż poddać się wrogowi.
Warto również zwrócić uwagę na kontrast między Ordonem a carem Rosji. Ordon walczy na pierwszej linii, ryzykując życie, podczas gdy car wydaje rozkazy z bezpiecznej odległości. Ta różnica podkreśla moralną wyższość polskiego oficera nad rosyjskim władcą.
Obraz Rosjan i cara w „Reducie Ordona”
Mickiewicz nie szczędzi gorzkich słów pod adresem Rosjan, a szczególnie cara Mikołaja I. Armia rosyjska jest przedstawiona jako potężna, ale bezduszna machina wojenna. Rosyjscy żołnierze to „tysiące kibitek”, „sępy” czekające na zwłoki poległych, „czarne kolumny”, które mechanicznie wykonują rozkazy.
Car jest ukazany jako despota, tchórz, który z bezpiecznej odległości wysyła tysiące ludzi na śmierć. Narrator oskarża go o kradzież polskiej korony, przelewanie polskiej krwi, brak szacunku dla ludzkiego życia. Jest nazywany „synem Wasilowym”, co podkreśla jego obcość i wrogość wobec Polski.
Ten negatywny obraz Rosji i cara był jednym z powodów, dla których „Reduta Ordona” była utworem zakazanym przez cenzurę w zaborze rosyjskim. Mickiewicz otwarcie krytykuje rosyjskiego władcę, co w tamtych czasach było aktem odwagi i sprzeciwu.
Czy wiesz, że…? Ciekawostki o „Reducie Ordona”
Przygotowując się do egzaminu, warto znać kilka ciekawostek o tym utworze. Mogą się one przydać przy okazji bardziej złożonych pytań:
- Julian Konstanty Ordon faktycznie istniał, ale – w przeciwieństwie do tego, co sugeruje wiersz – nie zginął podczas wysadzenia reduty. Przeżył i zmarł dopiero w 1887 roku we Florencji.
- Mickiewicz nigdy nie spotkał Ordona osobiście. Wiersz napisał na podstawie relacji swojego przyjaciela, Stefana Garczyńskiego, który brał udział w powstaniu listopadowym.
- Reduta nr 54 faktycznie została wysadzona 6 września 1831 roku, ale najprawdopodobniej było to przypadkowe zaprószenie ognia, a nie bohaterski czyn Ordona.
- „Reduta Ordona” była jednym z utworów zakazanych przez rosyjską cenzurę ze względu na krytykę cara i antyrosyjski wydźwięk.
- Mimo historycznych nieścisłości, wiersz Mickiewicza odegrał ogromną rolę w kształtowaniu polskiej świadomości narodowej i stał się symbolem patriotycznego poświęcenia.
Najważniejsze środki stylistyczne w „Reducie Ordona”
Pytania o środki stylistyczne to klasyk na egzaminie ósmoklasisty. W „Reducie Ordona” znajdziesz ich wiele, ale warto zapamiętać te najważniejsze:
- Personifikacja – np. „Tam kula, lecąc, z dala grozi, szumi, wyje”, gdzie kula jest przedstawiona jak żywa istota, która grozi, szumi i wyje.
- Porównania – np. „Jak pies spuszczony z łańcucha”, „Jak byk przed bitwą”, „Jak boa śród kolumn”. Mickiewicz często porównuje wojsko rosyjskie do zwierząt, podkreślając jego dziką, instynktowną naturę.
- Metafory – np. „Tysiące kibitek wnet Sybir zaludni”, gdzie kibitki (wozy używane do transportu więźniów) symbolizują represje, jakie spotkają Polaków po upadku powstania.
- Apostrofa – bezpośredni zwrot do cara: „Boś ją ukradł i skrwawił, synu Wasilowy!”.
- Hiperbola (przesadnia) – np. „Dwieście armat grzmiało” czy opis potęgi rosyjskiej armii.
Motywy, które warto znać
W „Reducie Ordona” pojawia się kilka ważnych motywów, które mogą być podstawą pytań egzaminacyjnych:
- Motyw patriotyzmu – poświęcenie życia dla ojczyzny, stawianie dobra narodu ponad własne.
- Motyw bohaterstwa – Ordon jako symbol heroicznego oporu przeciwko przeważającym siłom wroga.
- Motyw walki o wolność – powstanie listopadowe jako próba wyzwolenia się spod rosyjskiego jarzma.
- Motyw krytyki tyranii – car jako symbol despotyzmu i bezdusznej władzy.
- Motyw konfliktu polsko-rosyjskiego – ukazany przez pryzmat konkretnego wydarzenia historycznego.
Pytania, które mogą pojawić się na egzaminie – bądź przygotowany!
Na podstawie pytań z poprzednich lat i przykładowych arkuszy, można przewidzieć, jakie zadania mogą czekać na Ciebie podczas egzaminu:
- Pytania o środki stylistyczne – np. „Jaki środek stylistyczny zastosował autor w zdaniu 'Tam kula, lecąc, z dala grozi, szumi, wyje’?”
- Pytania o interpretację cytatów – np. „Co oznaczają słowa 'Warszawa jedna twojej mocy się urąga’?”
- Pytania o charakterystykę bohaterów – np. „Wymień dwie cechy, którymi charakteryzują się wojska rosyjskie/polskie w utworze”.
- Pytania o kontekst historyczny – np. „W którym roku rozgrywa się akcja utworu?”.
- Pytania o przesłanie utworu – np. „Które z podanych cytatów jest zgodne z przesłaniem całego tekstu?”.
- Pytania gramatyczne – np. „Jaki podmiot występuje w zdaniu 'Sześć tylko miała harmat’?”.
Praktyczne wskazówki – jak odpowiadać na pytania o „Redutę Ordona”?
- Czytaj polecenia bardzo uważnie! Często kluczem do dobrej odpowiedzi jest właściwe zrozumienie, o co pyta egzaminator.
- Gdy masz pytanie o środki stylistyczne, nie tylko wskaż dany środek, ale też wyjaśnij, jaką funkcję pełni w utworze.
- Przy interpretacji cytatów, odwołuj się do kontekstu całego utworu. Mickiewicz często używa wieloznacznych sformułowań.
- Jeśli pytanie dotyczy charakterystyki postaci lub wojsk, podaj konkretne cechy i zacytuj fragmenty, które je potwierdzają.
- Pamiętaj o kontekście historycznym – utwór powstał po klęsce powstania listopadowego, gdy Polska znajdowała się pod zaborami, a wielu Polaków (w tym Mickiewicz) musiało emigrować.
Jak zacząć odpowiedź na egzaminie?
Jeśli na egzaminie pojawi się pytanie otwarte dotyczące „Reduty Ordona”, warto zacząć od krótkiego wprowadzenia, które pokaże egzaminatorowi, że dobrze znasz utwór i jego kontekst. Oto przykład:
„’Reduta Ordona’ to poemat Adama Mickiewicza napisany w 1832 roku, po klęsce powstania listopadowego. Utwór opowiada o obronie jednej z warszawskich redut przed wojskami rosyjskimi we wrześniu 1831 roku. Głównym bohaterem jest Julian Konstanty Ordon, dowódca reduty nr 54, który według utworu wysadził skład amunicji, gdy Rosjanie wdarli się na wały obronne.”
Takie wprowadzenie zajmie Ci dosłownie kilka sekund, a zrobi dobre wrażenie na egzaminatorze i pozwoli Ci zebrać myśli przed właściwą odpowiedzią.
Dlaczego warto znać „Redutę Ordona”?
Poza oczywistym powodem, jakim jest egzamin ósmoklasisty, warto znać ten utwór, ponieważ:
- To jeden z najważniejszych polskich utworów patriotycznych, który przez pokolenia kształtował polską świadomość narodową.
- Utwór świetnie pokazuje, jak literatura może reagować na bieżące wydarzenia polityczne i historyczne.
- Mickiewicz używa tu mistrzowskich środków stylistycznych, które czynią ten wiersz niezwykle obrazowym i emocjonalnym.
- Historia Ordona pokazuje, jak fakty historyczne mogą być przekształcane przez literaturę w imię wyższych wartości – prawda artystyczna bywa ważniejsza niż faktograficzna.
- Utwór doskonale ilustruje romantyczną koncepcję bohatera, który poświęca się dla ojczyzny.
Podsumowanie – co musisz wiedzieć o „Reducie Ordona”?
Przed egzaminem ósmoklasisty upewnij się, że potrafisz odpowiedzieć na następujące pytania:
- Kim był Julian Ordon i jaką funkcję pełnił podczas powstania listopadowego?
- Jakie wydarzenia historyczne stanowią tło dla utworu?
- Jakie środki stylistyczne zastosował Mickiewicz i jaką pełnią funkcję?
- Jak w utworze przedstawieni są Polacy, a jak Rosjanie i car?
- Jakie jest przesłanie utworu?
- Jakie motywy pojawiają się w „Reducie Ordona”?
Znając odpowiedzi na te pytania, możesz być spokojny – jesteś dobrze przygotowany do egzaminu!
Pamiętaj, że literatura romantyczna, w tym utwory Mickiewicza, często pojawia się na egzaminie ósmoklasisty. Warto więc poświęcić trochę czasu na dokładne poznanie „Reduty Ordona”. Ten wysiłek na pewno się opłaci – nie tylko na egzaminie, ale też w dalszej edukacji, gdzie będziesz się spotykać z twórczością romantyków.
Powodzenia na egzaminie!
Zobacz także nasze inne artykuły: